Перевод Прашна Упанишады
АУМ! О светлейшие (devāḥ), ушами нам следует слушать Благого, о достойные почитания (yajatrāḥ), глазами нам следует смотреть на Благого.
О прославленные (tuṣṭuvāṃsas), телами, чьи члены стойки, нам следует обрести божественную благодать, пока мы живы.
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
Сейчас Прашна упанишада
atha praṣṇopaniṣad1.1. Сукеша из рода Бхарадваджи, и Сатьякама из рода Шиби, и Гаргья, происходящий из рода Cолнца, и Каушалья, происходящий из рода Асвалы, и Вайдарбхи из рода Бхригу, Кабандхи, происходящий из рода Катьи, — все они, устремленные к Брахману и сосредоточенные на Брахмане, ища высшего Брахмана, приблизились с самитом (жертвенным маслом) в руках к почитаемому Пиппаладе, думая, что он всё им объяснит.
ओं सुकेशा च भारद्वाजः शैब्यश्च सत्यकामः सौर्यायणी च गार्ग्यः कौसल्यश्चाश्वलायनो भार्गवो वैदर्भिः कबन्धी कात्यायनस्ते हैते ब्रह्मपरा ब्रह्मनिष्ठाः परं ब्रह्मान्वेषमाणा एष ह वै तत्सर्वं वक्ष्यतीति ते ह समित्पाणयो भगवन्तं पिप्पलादमुपसन्नाः ॥१॥
oṃ sukeśā ca bhāradvājaḥ śaibyaśca satyakāmaḥ sauryāyaṇī ca gārgyaḥ kausalyaścāśvalāyano bhārgavo vaidarbhiḥ kabandhī kātyāyanaste haite brahmaparā brahmaniṣṭhāḥ paraṃ brahmānveṣamāṇā eṣa ha vai tatsarvaṃ vakṣyatīti te ha samitpāṇayo bhagavantaṃ pippalādamupasannāḥ ॥1॥
1.2. Тот мудрец сказал им: «А пока что в течение года проживите [у меня] в аскезе (удержании чувств), воздержании и вере, затем задавайте вопросы, какие вам угодно, и если мы [с вами] узнаем [ответ], то действительно всё объясним.
तन्ह स ऋषिरुवच भूय एव तपसा ब्रह्मचर्येण श्रद्धया संवत्सरं संवत्स्यथ यथाकामं प्रश्नान्पृच्छत यदि विज्ञास्यामः सर्वं ह वो वक्ष्याम इति ॥ २॥
tanha sa ṛṣiruvaca bhūya eva tapasā brahmacaryeṇa śraddhayā saṃvatsaraṃ saṃvatsyatha yathākāmaṃ praśnānpṛcchata yadi vijñāsyāmaḥ sarvaṃ ha vo vakṣyāma iti ॥2॥
1.3. Затем Кабандхи, происходящий из рода Катьи, спросил:
»О почтенный учитель, откуда рождаются эти рожденные [существа]?".
अथ कबन्धी कात्यायन उपेत्य पप्रच्छ ।
भगवन् कुते ह वा इमाः प्रजाः प्रजायन्त इति ॥३॥
atha kabandhī kātyāyana upetya papraccha |
bhagavan kute ha vā imāḥ prajāḥ prajāyanta iti ॥3॥
1.4. Ему он сказал: «Владыка рожденного, желая потомство, совершал аскезу. Он, совершив аскезу, создал пару —
материал (Ш: сому/пищу) и жизнь (Ш: огонь/едока), — думая, что они произведут для него многоразличное потомство».
तस्मै स होवाच प्रजाकामो वै प्रजापतिः स तपोऽतप्यत स तपस्तप्त्वा स मिथुनमुत्पादयते ।
रयिं च प्राणं चेत्येतौ मे बहुधा प्रजाः करिष्यत इति ॥४॥
tasmai sa hovāca prajākāmo vai prajāpatiḥ sa tapo'tapyata sa tapastaptvā sa mithunamutpādayate |
rayiṃ ca prāṇaṃ cetyetau me bahudhā prajāḥ kariṣyata iti ॥4॥
1.5. Солнце есть жизнь, а Луна — материал. Все это, имеющее форму (Ш: грубое) и бесформенное (Ш: тонкое), поэтому форма, несомненно, есть материал (Ш: для бесформенного).
आदित्यो ह वै प्राणो रयिरेव चन्द्रमा रयिर्वा एतत्सर्वं यन्मूर्तं चामूर्तं च तस्मान्मूर्तिरेव रयिः ॥५॥
ādityo ha vai prāṇo rayireva candramā rayirvā etatsarvaṃ yanmūrtaṃ cāmūrtaṃ ca tasmānmūrtireva rayiḥ ॥5॥
1.6. Далее, восходящее Солнце идет на Восток. Этим оно купает в своих лучах всю жизнь на Востоке.
Когда оно освещает всё: Юг, Запад, Север, надир, зенит, и то, что между ними, — тем самым оно купает в своих лучах всю жизнь.
अथादित्य उदयन्यत्प्राचीं दिशं प्रविशति तेन प्राच्यान्प्राणान्रश्मिषु सन्निधत्ते ।
यद्दक्षिणां यत्प्रतीचीं यदुदीचीं यदधो यदूर्ध्वं यदन्तरा दिशो यत्सर्वं प्रकाशयति तेन सर्वान्प्राणान्रश्मिषु सन्निधत्ते ॥६॥
athāditya udayanyatprācīṃ diśaṃ praviśati tena prācyānprāṇānraśmiṣu sannidhatte ।
yaddakṣiṇāṃ yatpratīcīṃ yadudīcīṃ yadadho yadūrdhvaṃ yadantarā diśo yatsarvaṃ prakāśayati tena sarvānprāṇānraśmiṣu sannidhatte ॥6॥
1.7. Это он, совокупность всех живых существ, принимающий каждую форму, жизнь и огонь, [который] встает [каждый день].
Об этом говорится в гимне:
स एष वैश्वानरो विश्वरुपः प्राणोऽग्निरुदयते । तदेतदृचाभ्युक्तम् ॥७॥
sa eṣa vaiśvānaro viśvarupaḥ prāṇo'gnirudayate |
tadetadṛcābhyuktam ॥7॥
1.8. Имеющее все формы, сияющее, всеведущее, высочайшая опора, единственный свет, даритель тепла —
это Солнце, имеющее тысячу лучей, существующее в ста формах, жизнь всех созданий, восходит.
विश्वरूपं हरिणं जातवेदसं परायणं ज्योतिरेकं तपन्तम् ।
सहस्ररश्मिः शतधा वर्तमानः प्राणः प्रजानामुदयत्येष सूर्यः ॥८॥
viśvarūpaṃ hariṇaṃ jātavedasaṃ parāyaṇaṃ jyotirekaṃ tapantam |
sahasraraśmiḥ śatadhā vartamānaḥ prāṇaḥ prajānāmudayatyeṣa sūryaḥ ॥8॥
1.9. Год — Владыка творения. Из него два пути: южный и северный.
Те, кто следуют только [путем кармы], совершая все (tad-tad) жертвенные и благочестивые действия,
Достигают только мира Луны.
Они непременно возвращаются снова, поэтому эти мудрецы, желающие потомства, оказываются на южном пути.
Это материал, который есть путь предков.
संवत्सरो वै प्रजापतिस्तस्यायने दक्षिणां चोत्तरं च । तद्ये ह वै तदिष्टापूर्ते कृतमित्युपासते । ते चान्द्रमसमेव लोकमभिजयन्ते । त एव पुनरावर्तन्ते तस्मादेत ऋषयः प्रजाकामा दक्षिणां प्रतिपद्यन्ते । एष ह वै रयिर्यः पितृयाणः ॥९॥
saṃvatsaro vai prajāpatistasyāyane dakṣiṇaṃ cottaraṃ ca |
tadye ha vai tadiṣṭāpūrte kṛtamityupāsate |
te cāndramasameva lokamabhijayante |
ta eva punarāvartante tasmādeta ṛṣayaḥ prajākāmā dakṣiṇaṃ pratipadyante |
eṣa ha vai rayiryaḥ pitṛyāṇaḥ ||9||
1.10. Теперь, северным путем, тапасом, брахмачарьей, верой и знанием, стремясь к Атману, они достигают Солнце.
Это — пристанище всех жизней, это бессмертно, это лишено страха, [это] высшая цель.
Они не возвращаются оттуда. Это — прекращение [Ш: неведения]. Об этом этот [следующий] стих:
अथोत्तरेण तपसा ब्रह्मचर्येण श्रद्धया विद्ययात्मानमन्विष्यादित्यमभिजयन्ते ।
एतद्वै प्राणानामायतनमेतदमृतमभयमेतत् ।
परायणमेतस्मान्न पुनरावर्तन्त इत्येष निरोधस्तदेष श्लोकः ॥१०॥
athottareṇa tapasā brahmacaryeṇa śraddhayā vidyayātmānamanviṣyādityamabhijayante ।
etadvai prāṇānāmāyatanametadamṛtamabhayametat |
parāyaṇametasmānna punarāvartanta ityeṣa nirodhastadeṣa ślokaḥ ||10||
1.11. [Владыку творения знатоки мира] называют имеющим пять стоп отцом, имеющим двенадцать обличий, обильным водой, [восседающим] в месте, которое выше неба.
Другие же (знатоки Брахмана), которые выше [первых], называют [Его] всеведущим, помещенным [в колесницу] на семи колесах с шестью спицами.
पञ्चपादं पितरं द्वादशाकृतिं दिव आहुः परे अर्धे पुरीषिणम् ।
अथेमे अन्य उ परे विचक्षणं सप्तचक्रे षडर आहुरर्पितमिति ॥११॥
pañcapādaṃ pitaraṃ dvādaśākṛtiṃ diva āhuḥ pare ardhe purīṣiṇam |
atheme anya u pare vicakṣaṇaṃ saptacakre ṣaḍara āhurarpitamiti ||11||
1.12. Месяц — Владыка творения. Его темная половина — это материал. Светлая половина — жизнь. Поэтому мудрецы совершают жертвоприношения в светлую половину, остальные — в другую.
मासो वै प्रजापतिस्तस्य कृष्णपक्ष एव रयिः शुक्लः प्रणस्तस्मादेत ऋषयः शुक्ल इष्टं कुर्वन्तीतर इतरस्मिन् ॥१२॥
māso vai prajāpatistasya kṛṣṇapakṣa eva rayiḥ śuklaḥ praṇastasmādeta ṛṣayaḥ śukla iṣṭaṃ kurvantītara itarasmin ||12||
1.13. День и ночь — Владыка творения. Из них день — жизнь, а ночь — материал.
Те, кто сочетаются половым актом днем, проливают жизнь. Те, кто сочетаются половым актом [Ш: для рождения детей] ночью, они [сохраняют] воздержание.
अहोरात्रो वै प्रजापतिस्तस्याहरेव प्राणो रात्रिरेव रयिः प्राणं वा एते प्रस्कन्दन्ति ।
ये दिवा रत्या संयुज्यन्ते ब्रह्मचर्यमेव तद्यद्रात्रौ रत्या संयुज्यन्ते ॥१३॥
ahorātro vai prajāpatistasyāhareva prāṇo rātrireva rayiḥ prāṇaṃ vā ete praskandanti | ye divā ratyā saṃyujyante brahmacaryameva tadyadrātrau ratyā saṃyujyante ||13||
1.14. Пища — Владыка творения. Из нее происходит мужское семя. Из нее происходит всё это потомство.
अन्नं वै प्रजापतिस्ततो ह वै तद्रेतस्तस्मादिमाः प्रजाः प्रजायन्त इति ॥१४॥
annaṃ vai prajāpatistato ha vai tadretastasmādimāḥ prajāḥ prajāyanta iti ||14||
1.15. Таким образом, те, кто следуют всякому (tad-tad) обету Владыки творения, создают пары.
Им одним принадлежит этот мир Брахмы (предков), в котором пребывают аскеза, воздержанность и истина.
तद्ये ह वै तत्प्रजापतिव्रतं चरन्ति ते मिथुनमुत्पादयन्ते ।
तेषामेवैष ब्रह्मलोको येषां तपो ब्रह्मचर्यं येषु सत्यं प्रतिष्टितम् ॥१५॥
tadye ha vai tatprajāpativrataṃ caranti te mithunamutpādayante |
teṣāmevaiṣa brahmaloko yeṣāṃ tapo brahmacaryaṃ yeṣu satyaṃ pratiṣṭitam ||15||
1.16. Для них мир Брахмы свободен от страсти. В них нет обмана, лжи и заблуждений.
तेषामसौ विरजो ब्रह्मलोको न येषु जिह्ममनृतं न माया चेति ॥१६॥
teṣāmasau virajo brahmaloko na yeṣu jihmamanṛtaṃ na māyā ceti ||16||
Это первый вопрос Прашна упанишады.
॥ इति प्रश्नोपनिषदि प्रथमः प्रश्नः ॥
|| iti praśnopaniṣadi prathamaḥ praśnaḥ ||
2.1. Затем Бхаргава из рода Видарбхи спросил его:
«О, почтенный! Сколько божеств поддерживают это рожденное? Кто из них освещает его? Кто из них превосходнейший?»
अथ हैनं भार्गवो वैदर्भिः पप्रच्छ ।
भगवन्कत्येव देवाः प्रजां विधारयन्ते कतर एतत्प्रकशयन्ते कः पुनरेषां वरिष्ठ इति ॥१॥
atha hainaṃ bhārgavo vaidarbhiḥ papraccha |
bhagavankatyeva devāḥ prajāṃ vidhārayante katara etatprakaśayante kaḥ punareṣāṃ variṣṭha iti ||1||
2.2. Ему он сказал: «Пространство — это божество, а также ветер, огонь, вода, земля, речь, ум, глаз и ухо».
Они, освещая [это творение], говорят: «Укрепляя это тело, мы поддерживаем его».
तस्मै स होवाचाकाशो ह वा एष देवो वायुरग्निरापः पृथिवी वाङ्मनश्चक्षुः श्रोत्रं च ।
ते प्रकाश्याभिवदन्ति वयमेतद्बाणमवष्टभ्य विधारयामः ॥२॥
tasmai sa hovācākāśo ha vā eṣa devo vāyuragnirāpaḥ pṛthivī vāṅmanaścakṣuḥ śrotraṃ ca |
te prakāśyābhivadanti vayametadbāṇamavaṣṭabhya vidhārayāmaḥ ||2||
2.3. Жизнь, превосходнейшая, сказала им:
«Не впадайте в омрачение. Я одна, разделив себя на пять частей, укрепляя это тело, поддерживаю его». Они не поверили.
तान्वरिष्ठः प्राण उवाच । मा मोहमापद्यथाहमेवैतत्पञ्चधात्मानं प्रविभज्यैतद्बाणमवष्टभ्य विधारयामीति तेऽश्रद्दधाना बभूवुः ॥३॥
tānvariṣṭhaḥ prāṇa uvāca |
mā mohamāpadyathāhamevaitatpañcadhātmānaṃ pravibhajyaitadbāṇamavaṣṭabhya vidhārayāmīti te'śraddadhānā babhūvuḥ ||3||
2.4. Она из гордости пришла в движение, и когда она пришла в движение, все остальные немедленно также пришли в движение. [И когда] она успокоилась, они все тоже успокоились.
Как пчёлы приходят в движение, когда приходит в движение их царь, и успокаиваются, когда он успокаивается, так же и ум, речь, глаз, ухо. Довольные, они восславили жизнь.
सो'भिमानादूर्ध्वमुत्क्रामत इव तस्मिन्नुत्क्रामत्यथेतरे सर्व एवोत्क्रामन्ते तस्मिंश्च प्रतिष्ठमाने सर्व एव प्रतिष्ठन्ते ।
तद्यथा मक्षिका मधुकरराजानमुत्क्रामन्तं सर्व एवोत्क्रमन्ते तस्मिँश्च प्रत्ष्ठमाने सर्व एव प्रतिष्टन्त एवं वाङ्मनष्चक्षुः श्रोत्रं च ते प्रीताः प्राणं स्तुन्वन्ति ॥4॥
so'bhimānādūrdhvamutkrāmata iva tasminnutkrāmatyathetare sarva evotkrāmante tasmiṃśca pratiṣṭhamāne sarva eva pratiṣṭhante |
tadyathā makṣikā madhukararājānamutkrāmantaṃ sarva evotkramante tasmiṃśca pratṣṭhamāne sarva eva pratiṣṭanta evaṃ vāṅmanaṣcakṣuḥ śrotraṃ ca te prītāḥ prāṇaṃ stunvanti ||4||
2.5. Это — огонь, он горит; это — Солнце [оно освещает]; это — облако [оно дает дождь]; это — Индра [он дает защиту]; это — ветер [он приносит и уносит]; это — Земля, материал, божество и то, что имеет форму, и то, что бесформенно, и то, что является бессмертным.
एषोऽग्निस्तपत्येष सूर्य एष पर्जन्यो मघवानेष वायुरेष पृथिवी रयिर्देवः सदसच्चामृतं च यत् ॥५॥
eṣo'gnistapatyeṣa sūrya eṣa parjanyo maghavāneṣa vāyureṣa pṛthivī rayirdevaḥ sadasaccāmṛtaṃ ca yat ||5||
2.6. Как спицы в ступице колеса, так и все установлено в жизни:
Гимны, ритуальные формулы, песнопения, жертвоприношения, кшатрийство и брахманство.
अरा इव रथनाभौ प्राणे सर्वं प्रतिष्ठितम् ।
ऋचो यजूंषि सामानि यज्ञः क्षत्रं ब्रह्म च ॥६॥
arā iva rathanābhau prāṇe sarvaṃ pratiṣṭhitam |
ṛco yajūṃṣi sāmāni yajñaḥ kṣatraṃ brahma ca ||6||
2.7. Как Владыка созданий, ты движешься в утробе и сам потом рождаешься.
Эти создания приносят подношения, о жизнь, тебе, установившейся вместе с [другими элементами] жизни.
प्रजापतिश्चरसि गर्भे त्वमेव प्रतिजायसे । तुभ्यं प्राण प्रजास्त्विमा बलिं हरन्ति यः प्राणैः प्रतितिष्ठसि ॥७॥
prajāpatiścarasi garbhe tvameva pratijāyase |
tubhyaṃ prāṇa prajāstvimā baliṃ haranti yaḥ prāṇaiḥ pratitiṣṭhasi ||7||
2.8. Ты — для божеств лучший носитель для, первое приношение для предков.
Ты — истинное движение мудрецов Атхарвангирасов (Ш: органов чувств).
देवानामसि वह्नितमः पितृणां प्रथमा स्वधा ।
ऋषीणां चरितं सत्यमथर्वाङ्गिरसामसि ॥८॥
devānāmasi vahnitamaḥ pitṛṇāṃ prathamā svadhā |
ṛṣīṇāṃ caritaṃ satyamatharvāṅgirasāmasi ||8||
2.9. О жизнь, ты Индра, ты Рудра по доблести, ты защитник,
Ты движешься в воздушном пространстве, и ты Солнце, владыка всех светил.
इन्द्रस्त्वं प्राण तेजसा रुद्रोऽसि परिरक्षिता।
त्वमन्तरिक्षे चरसि सूर्यस्त्वं ज्योतिषां पतिः ॥९॥
indrastvaṃ prāṇa tejasā rudro'si parirakṣitā |
tvamantarikṣe carasi sūryastvaṃ jyotiṣāṃ patiḥ ||9||
2.10. Когда ты проливаешь дождь, эти создания, {о жизнь, твои / дышат} (Ш: игра слов te)…
Сидят довольные, [думая], что будет еда по их желанию.
यदा त्वमभिवर्षस्यथेमाःप्राण ते प्रजाः ।
आनन्दरूपास्तिष्ठन्ति कामायान्नं भविष्यतीति ॥१०॥
yadā tvamabhivarṣasyathemāḥprāṇa te prajāḥ |
ānandarūpāstiṣṭhanti kāmāyānnaṃ bhaviṣyatīti ||10||
2.11. О жизнь, ты странник, ты первый мудрец (Ш: Агни), поедатель, истинный Владыка всего.
Мы податели даров, о Возрастающий в пространстве, ты наш отец.
व्रात्यस्त्वं प्राणैकर्षरत्ता विश्वस्य सत्पतिः ।
वयमाद्यस्य दातारः पिता त्वं मातरिश्वनः ॥११॥
vrātyastvaṃ prāṇaikarṣirattā viśvasya satpatiḥ |
vayamādyasya dātāraḥ pitā tvaṃ mātariśvanaḥ ||11||
2.12. Ту твою форму, что заключена в речи, что — в ухе, что — в глазу,
Что простерта в уме, сделай благоприятной, не покидай [нас].
या ते तनूर्वाचि प्रतिष्ठिता या श्रोत्रे या च चक्षुषि।
या च मनसि सन्तता शिवां तां कुरु मोत्क्रमीः ॥१२॥
yā te tanūrvāci pratiṣṭhitā yā śrotre yā ca cakṣuṣi |
yā ca manasi santatā śivāṃ tāṃ kuru motkramīḥ ||12||
2.13. Жизни подвластно всё, что находится на третьем небе.
Защити нас как мать [защищает] детей. Дай нам богатства и мудрость.
प्राणस्येदं वशे सर्वं त्रिदिवे यत्प्रतिष्ठितम् ।
मातेव पुत्रान्रक्षस्व श्रीश्च प्रज्ञां च विधेहि न इति ॥१३॥
prāṇasyedaṃ vaśe sarvaṃ tridive yatpratiṣṭhitam |
māteva putrānrakṣasva śrīśca prajñāṃ ca vidhehi na iti ||13||
Это второй вопрос Прашна упанишады
॥ इति प्रश्नोपनिषदि द्वितीयः प्रश्नः ॥|| iti praśnopaniṣadi dvitīyaḥ praśnaḥ ||
3.1. Тогда Каушалья, происходящий из рода Асвалы, спросил его:
«О почтенный! Откуда рождается эта жизнь? Как она входит в это тело? Как она остается собой, будучи разделённой? Каким образом она покидает [тело]? Как она поддерживает внешнее и как — относящееся к телу?»
अथ हैनं कौशल्यष्चाश्वलायनः पप्रच्छ । भगवन्कुत एष प्राणो जायते कथमायात्यस्मिञ्शरीर आत्मानं वा प्रविभज्य कथं प्रतिष्ठते केनोत्क्रमते कथं बह्यमभिधते कथमध्यात्ममिति ॥१॥
atha hainaṃ kauśalyaṣcāśvalāyanaḥ papraccha |
bhagavankuta eṣa prāṇo jāyate kathamāyātyasmiñśarīra ātmānaṃ vā pravibhajya kathaṃ pratiṣṭhate kenotkramate kathaṃ bahyamabhidhate kathamadhyātmamiti ||1||
3.2. Ему он ответил: «Ты спрашиваешь чрезмерно [трудные] вопросы. Я отвечу тебе, потому что ты лучший [знаток] Брахмана».
तस्मै स होवाचातिप्रश्नान्पृच्छसि ब्रह्मिष्ठोऽसीति तस्मात्तेऽहं ब्रवीमि ॥२॥
tasmai sa hovācātipraśnānpṛcchasi brahmiṣṭho'sīti tasmātte'haṃ bravīmi ||2||
3.3. Эта жизнь рождается из Атмана.
Подобно тени [Ш: неведения] в человеке, на него (Брахмана) это [неведение] натянуто. Благодаря действию ума (Ш: намерениям) оно входит в тело.
आत्मन एष प्राणो जायते । यथैषा पुरुषे छायैतस्मिन्नेतदाततं मनोकृतेनायात्यस्मिञ्शरीरे ॥३॥
ātmana eṣa prāṇo jāyate |
yathaiṣā puruṣe chāyaitasminnetadātataṃ manokṛtenāyātyasmiñśarīre ||3||
3.4. Как государь приказывает подчиненным…
Управлять этими и теми деревнями, так и эта жизнь расставляет другие [элементы] жизни отдельно [на свои посты].
यथा सम्राडेवाधिकृतान्विनियुङ्क्ते ।
एतन्ग्रामानोतान्प्रामानधितिष्टस्वेत्येवमेवैष प्राण इतरान्प्राणान्पृथक्पृथगेव सन्निधत्ते ॥४॥
yathā samrāḍevādhikṛtānviniyuṅkte |
etangrāmānotānprāmānadhitiṣṭasvetyevamevaiṣa prāṇa itarānprāṇānpṛthakpṛthageva sannidhatte ||4||
3.5. Исходящее жизненное дыхание (апана) находится в заднем проходе и детородном органе. Входящее жизненное дыхание (прана) находится в глазу, ухе, речи и носу. В середине находится центральное жизненное дыхание (самана).
Оно распределяет брошенную [в пищеварительный огонь] пищу поровну. Оттого возникают эти семь языков пламени.
पायूपस्थेऽपानं चक्षुःश्रोत्रे मुखनासिकाभ्यां प्राणः स्वयं प्रातिष्टते मध्ये तु समानः ।
एष ह्येतद्धुतमन्नं समं नयति तस्मादेताः सप्तार्चिषो भवन्ति ॥५॥
pāyūpasthe'pānaṃ cakṣuḥśrotre mukhanāsikābhyāṃ prāṇaḥ svayaṃ prātiṣṭate madhye tu samānaḥ । eṣa hyetaddhutamannaṃ samaṃ nayati tasmādetāḥ saptārciṣo bhavanti ||5||
3.6. Этот Атман [находится] в сердце.
Здесь есть сто и один тонкий канал (нади). Каждый из них имеет по сто [разветвлений]. Каждый из них имеет семьдесят две тысячи разветвлений. [В них] движется периферическое жизненное дыхание (вьяна).
हृदि ह्येष आत्मा ।
अत्रैतदेकशतं नाडीनं तासां शतं शतमेकैकस्या द्वासप्ततिर्द्वासप्ततिःप्रतिशाखानाडीसहस्राणि भवन्त्यासु व्यानश्चरति ॥६॥
hṛdi hyeṣa ātmā |
atraitadekaśataṃ nāḍīnaṃ tāsāṃ śataṃ śatamekaikasyā dvāsaptatirdvāsaptatiḥpratiśākhānāḍīsahasrāṇi bhavantyāsu vyānaścarati ||6||
3.7. По одному из [каналов движется] вверх восходящее жизненное дыхание (удана). Оно ведет к добродетельному миру посредством добродетели, к греховному миру — посредством греха и к миру людей — посредством обоих.
अथैकयोर्ध्व उदानः पुण्येन पुण्यं लोकं नयति पापेन पापमुभाभ्यामेव मनुष्यलोकम् ॥७॥
athaikayordhva udānaḥ puṇyena puṇyaṃ lokaṃ nayati pāpena pāpamubhābhyāmeva manuṣyalokam ||7||
3.8. Солнце [является] внешней жизнью. Оно восходит, благоприятствуя жизни в глазу.
То божество, что [пребывает] в земле притягивает апану [вниз]. То пространство, что между ними, — самана. Ветер — вьяна.
आदित्यो ह वै बाह्यः प्राण उदयत्येष ह्येनं चाक्षुषं प्राणमनुगृह्णानः ।
पृथिव्यां या देवता सैषा पुरुषस्यापानमवष्टभ्यान्तरा यदाकाशः स समानो वायुर्व्यानः ॥८॥
ādityo ha vai bāhyaḥ prāṇa udayatyeṣa hyenaṃ cākṣuṣaṃ prāṇamanugṛhṇānaḥ |
pṛthivyāṃ yā devatā saiṣā puruṣasyāpānamavaṣṭabhyāntarā yadākāśaḥ sa samāno vāyurvyānaḥ ||8||
3.9. Огонь тела (теджас) — удана. Поэтому, когда огонь тела погас,
[Человек] снова рождается с чувствами, погружёнными в ум.
तेजो ह वा उदानस्तस्मादुपशान्ततेजाः ।
पुनर्भवमिन्द्रियैर्मनसि सम्पध्यमानैः ॥९॥
tejo ha vā udānastasmādupaśāntatejāḥ |
punarbhavamindriyairmanasi sampadhyamānaiḥ ||9||
3.10. Каково [его] сознание, с тем он входит в жизнь. Жизнь, соединенная с огнем тела,
вместе с Атманом ведет к миру, соответствующему намерению [в сознании].
यच्चित्तस्तेनैष प्राणमायाति प्राणस्तेजसा युक्तः ।
सहात्मना यथासंकल्पितं लोकं नयति ॥१०॥
yaccittastenaiṣa prāṇamāyāti prāṇastejasā yuktaḥ |
sahātmanā yathāsaṃkalpitaṃ lokaṃ nayati ||10||
3.11. У ученого человека, который знает жизнь таким образом,
Его потомство не прерывается, и он становится бессмертным. Об этом следующий стих:
य एवं विद्वान्प्राणं वेद ।
न हास्य प्रजा हीयतेऽमृतो भवति तदेष श्लोकः ॥११॥
ya evaṃ vidvānprāṇaṃ veda |
na hāsya prajā hīyate'mṛto bhavati tadeṣa ślokaḥ ||11||
3.12. Возникновение, вхождение, пребывание и разделение на пять частей…
Относящиеся к телу, у жизни распознав, [мудрец] достигает бессмертия; это распознав, — [мудрец] достигает бессмертия.
उत्पत्तिमायतिं स्थानं विभुत्वं चैव पञ्चधा ।
अध्यात्मं चैव प्राणस्य विज्ञायामृतमश्नुते विज्ञायामृतमश्नुत इति ॥१२॥
utpattimāyatiṃ sthānaṃ vibhutvaṃ caiva pañcadhā |
adhyātmaṃ caiva prāṇasya vijñāyāmṛtamaśnute vijñāyāmṛtamaśnuta iti ||12||
Это третий вопрос Прашна упанишады.
॥ इति प्रश्नोपनिषदि तृतीयः प्रश्नः ॥|| iti praśnopaniṣadi tṛtīyaḥ praśnaḥ ||
4.1. Затем Гаргья из рода Cолнца спросил его:
«О, почтенный! Что в человеке спит? Что бодрствует в нем? Какое божество видит сны? Чье это счастье? В каком из них все они сосредоточены?»
अथ हैनं सौर्यायणि गार्ग्यः पप्रच्छ ।
भगवन्नेतस्मिन्पुरुषे कानि स्वपन्ति कान्यस्मिञ्जाग्रति कतर एष देवः स्वप्नान्पश्यति कस्यैतत्सुखं भवति कस्मिन्नु सर्वे संप्रतिष्टिता भवन्तीति ॥१॥
atha hainaṃ sauryāyaṇi gārgyaḥ papraccha |
bhagavannetasminpuruṣe kāni svapanti kānyasmiñjāgrati katara eṣa devaḥ svapnānpaśyati kasyaitatsukhaṃ bhavati kasminnu sarve saṃpratiṣṭitā bhavantīti ||1||
4.2. Ему он сказал:
«О Гаргья, так же, как лучи заходящего Солнца всё становятся одним в этом диске света
И снова расходятся, когда оно снова восходит, так и все они становятся одним в высшем божестве — в уме.
Тогда поэтому человек не слышит, не видит, не обоняет, не ощущает вкус, не чувствует, не говорит, не берет, не наслаждается, не испражняется, не двигается. [О нем] говорят: «Он спит».
तस्मै स हो वच ।
यथा गार्ग्य मरीचयोऽर्कस्यास्तं गच्छतः सर्वा एतस्मिंस्तेजोमण्डल एकीभवन्ति ।
ताः पुनः पुनरुदयतः प्रचरन्त्येवं ह वै तत् सर्वं परे देवे मनस्येकीभवति ।
तेन तर्ह्येष पुरुषो न शृणोति न पश्यति न जिघ्रति न रसयते न स्पृशते नाभिवदते नादत्ते नानन्दयते न विसृजते नेयायते स्वपितीत्याचक्षते ॥२॥
tasmai sa ho vaca |
yathā gārgya marīcayo'rkasyāstaṃ gacchataḥ sarvā etasmiṃstejomaṇḍala ekībhavanti |
tāḥ punaḥ punarudayataḥ pracarantyevaṃ ha vai tat sarvaṃ pare deve manasyekībhavati |
tena tarhyeṣa puruṣo na śṛṇoti na paśyati na jighrati na rasayate na spṛśate nābhivadate nādatte nānandayate na visṛjate neyāyate svapitītyācakṣate || 2 ||
4.3. Только огни жизни бодрствуют в этом городе.
Эта апана — огонь, управляемый домом (гархапатья). Вьяна — огонь, на котором готовится жертвенная пища (анвахарьяпачана). Прана — огонь для приношений (ахавания) из-за источника: он взят из гархапатьи.
प्राणाग्रय एवैतस्मिन्पुरे जाग्रति । गार्हपत्यो ह वा एषो३पानो व्यानोऽन्वाहार्यपचनो यद्गार्हपत्यात्प्रणीयते प्रणयनादाहवनीयः प्राणः ॥३॥
prāṇāgraya evaitasminpure jāgrati |
gārhapatyo ha vā eṣo'pāno vyāno'nvāhāryapacano yadgārhapatyātpraṇīyate praṇayanādāhavanīyaḥ prāṇaḥ ||3||
4.4. [Священнослужитель] — это самана, поскольку он распределяет поровну подношения, которые являются вдохом и выдохом.
Ум — жертвователь. Удана — плод жертвоприношения. Он для этого жертвователя день за днем прокладывает путь к Брахману.
यदुच्छ्वासनिःश्वासावेतावाहुती समं नयतीति स समानः ।
मनो ह वाव यजमान इष्टफलमेवोदानः स एनं यजमानमहरहर्ब्रह्म गमयति ॥४॥
yaducchvāsaniḥśvāsāvetāvāhutī samaṃ nayatīti sa samānaḥ |
mano ha vāva yajamāna iṣṭaphalamevodānaḥ sa enaṃ yajamānamaharaharbrahma gamayati ||4||
4.5. Здесь, во сне, это божество (ум) переживает величие (Ш: сверхспособности),
Видит то, что видел, снова слышит то, что слышал, снова переживает то, что пережил в разных местах и направлениях. То, что было увидено и не увидено, услышано и не услышано, пережито и не пережито, существует и не существует, — всё это он видит. [Будучи] всем, он видит.
अत्रैष देवः स्वप्ने महिमानमनुभवति ।
यद्दृष्टं दृष्टमनुपश्यति श्रुतं श्रुतमेवार्थमनुशृणोति देशदिगन्तरैश्च प्रत्यनुभूतं पुनः पुनः प्रत्यनुभवति दृष्टं चादृष्टंच श्रुतं चाश्रुतं चानुभूतं चाननुभूतं च स्च्चासच्च सर्वं पश्यति सर्वः पश्यति ॥५॥
atraiṣa devaḥ svapne mahimānamanubhavati |
yaddṛṣṭaṃ dṛṣṭamanupaśyati śrutaṃ śrutamevārthamanuśṛṇoti deśadigantaraiśca pratyanubhūtaṃ punaḥ punaḥ pratyanubhavati dṛṣṭaṃ cādṛṣṭaṃca śrutaṃ cāśrutaṃ cānubhūtaṃ cānanubhūtaṃ ca sccāsacca sarvaṃ paśyati sarvaḥ paśyati ||5||
4.6. Когда он переполнен огнем тела,
Тогда это божество (ум) не видит снов. Тогда в этом теле возникает счастье.
स यदा तेजसाऽभिभूतो भवति । अत्रैष देवः स्वप्नान्न पश्यत्यथ तदैतस्मिञ्शरीर एतत्सुखं भवति ॥६॥
sa yadā tejasā'bhibhūto bhavati |
atraiṣa devaḥ svapnānna paśyatyatha tadaitasmiñśarīra etatsukhaṃ bhavati ||6||
4.7. О дорогой, как стаи птиц собираются на дереве на ночлег,
Так же всё это собирается в высшем Атмане:
स यथा सोम्य वयांसि वासोवृक्षं संप्रतिष्ठन्ते ।
एवं ह वै तत् सर्वं पर आत्मनि संप्रतिष्ठते ॥७॥
sa yathā somya vayāṃsi vāsovṛkṣaṃ saṃpratiṣṭhante |
evaṃ ha vai tat sarvaṃ para ātmani saṃpratiṣṭhate ||7||
4.8. Земля и ее тонкая форма, вода и ее тонкая форма, огонь и его тонкая форма, воздух и его тонкая форма, пространство и его тонкая форма, глаз и видимое, ухо и слышимое, нос и обоняемое, вкус и вкушаемое, кожа и осязаемое, речь и высказываемое, руки и хватаемое, детородный орган и то, чем наслаждаются, орган выделения и выделяемое, ноги и то, по чему идут, ум и думаемое, интеллект и понимаемое, эго и относимое к себе, сознание и осознаваемое, огонь тела и освещаемое [им], жизнь и поддерживаемое [ею].
पृथिवी च पृथिवीमात्रा चापश्चापोमात्रा च तेजश्च तेजोमात्रा च वायुश्च वायुमात्रा चाकाशश्चाकाशमात्रा च चक्षुश्च द्रष्टव्यं च श्रोत्रं च श्रोतव्यं च घ्राणं च घ्रातव्यं च रसश्च रसयितव्यं च त्वक्च स्पर्शयितव्यं च वाक्च वक्तव्यं च हस्तौ चादातव्यं चोपस्थश्चानन्दयितव्यं च पायुश्च विसर्जयितव्यं च यादौ च गन्तव्यं च मनश्च मन्तव्यं च बुद्धिश्च बोद्धिव्यं चाहङ्कारश्चाहङ्कर्तव्यं च चित्तं च चेतयितव्यं च तेजश्च विद्योतयितव्यं च प्राणश्च विधारयितव्यं च ॥८॥
pṛthivī ca pṛthivīmātrā cāpaścāpomātrā ca tejaśca tejomātrā ca vāyuśca vāyumātrā cākāśaścākāśamātrā ca cakṣuśca draṣṭavyaṃ ca śrotraṃ ca śrotavyaṃ ca ghrāṇaṃ ca ghrātavyaṃ ca rasaśca rasayitavyaṃ ca tvakca sparśayitavyaṃ ca vākca vaktavyaṃ ca hastau cādātavyaṃ copasthaścānandayitavyaṃ ca pāyuśca visarjayitavyaṃ ca yādau ca gantavyaṃ ca manaśca mantavyaṃ ca buddhiśca boddhivyaṃ cāhaṅkāraścāhaṅkartavyaṃ ca cittaṃ ca cetayitavyaṃ ca tejaśca vidyotayitavyaṃ ca prāṇaśca vidhārayitavyaṃ ca ||8||
4.9. Это видящий, осязающий, слышащий, обоняющий, вкушающий, думающий, понимающий, делающий, — Пуруша, самость которого есть распознавание.
Он погружается в Высший, нерушимый Атман.
एष हि द्रष्ट स्प्रष्टा श्रोता घ्राता रसयिता मन्ता बोद्धा कर्ता विज्ञानात्मा पुरुषः ।
स परेऽक्षर आत्मनि संप्रतिष्ठते ॥९॥
eṣa hi draṣṭa spraṣṭā śrotā ghrātā rasayitā mantā boddhā kartā vijñānātmā puruṣaḥ ।
sa pare'kṣara ātmani saṃpratiṣṭhate ||9||
4.10. Высшего, непреходящего достигает тот, кто знает лишённого тени, бестелесного, бесцветного, чистого и нерушимого, кто знает [его], дорогой!
Он становится всеведущим и [становится] всем. Об этом этот стих:
परमेवाक्षरं प्रतिपद्यते स यो ह वै तदच्छायमशरीरम्लोहितं शुभ्रमक्षरं वेदयते यस्तु सोम्य ।
स सर्वज्ञः सर्वो भवति तदेष श्लोकः ॥१०॥
paramevākṣaraṃ pratipadyate sa yo ha vai tadacchāyamaśarīramalohitaṃ śubhramakṣaraṃ vedayate yastu somya |
sa sarvajñaḥ sarvo bhavati tadeṣa ślokaḥ ||10||
4.11. [Того], где собираются вместе со всеми божествами дыхания, существа и [Пуруша], самость которого есть распознавание…
Кто знает этого нерушимого, дорогой, он, всеведущий, входит во всё.
विज्ञानात्मा सह देवैश्च सर्वैः प्राणाभुतानि संप्रतिष्ठन्ति यत्र ।
तदक्षरं वेदयते यस्तु सोम्य स सर्वज्ञः सर्वमेवाविवेशेति ॥११॥
vijñānātmā saha devaiśca sarvaiḥ prāṇābhutāni saṃpratiṣṭhanti yatra |
tadakṣaraṃ vedayate yastu somya sa sarvajñaḥ sarvamevāviveśeti ||11||
Это четвертый вопрос Прашна упанишады.
॥ इति प्रश्नोपनिषदि चतुर्थः प्रश्नः ॥|| iti praśnopaniṣadi caturthaḥ praśnaḥ ||
5.1. Тогда Сатьякама из рода Шиби спросил его:
»О почтенный, тот, кто среди людей в течение всей жизни размышляет над слогом Ом…
Какого же мира он достигает с помощью этого?" [Затем] тот [мудрец] сказал ему:
अथ हैनं शैब्यः सत्यकामः पप्रच्छ ।
स यो ह वै तद्भगवन्मनुष्येषु प्रायणान्तमोङ्कारमभिध्यायीत ।
कतमं वाव स तेन लोकं जयतीति तस्मै स होवाच ॥१॥
atha hainaṃ śaibyaḥ satyakāmaḥ papraccha |
sa yo ha vai tadbhagavanmanuṣyeṣu prāyaṇāntamoṅkāramabhidhyāyīta |
katamaṃ vāva sa tena lokaṃ jayatīti tasmai sa hovāca ||1||
5.2. О Сатьякама! Слог «Ом» воистину является и высшим (первым), и последующим Брахманом. [Ш: Вишну и т.д.]
Поэтому знающий посредством этого несомненно достигает одного из двух.
एतद्वै सत्यकाम परं चापरं च ब्रह्म यदोङ्कारः ।
तस्माद्विद्वानेतेनैवायतनेनैकतरमन्वेति ॥२॥
etadvai satyakāma paraṃ cāparaṃ ca brahma yadoṅkāraḥ |
tasmādvidvānetenaivāyatanenaikataramanveti ||2||
5.3. Если он размышляет о первом звуке (А), он, тем просвещённый, вскоре приходит на землю.
Гимны [Ригведы] ведут его в мир людей. Там он, соединённый с аскезой, воздержанием и верой, ощущает могущество.
स यध्येकमात्रमभिध्यायीत स तेनैव संवेदितस्तूर्णमेव जगत्यामाभिसंपद्यते ।
तमृचो मनुष्यलोकमुपनयन्ते स तत्र तपसा ब्रह्मचर्येण श्रद्धया संपन्नो महिमानमनुभवति ॥३॥
sa yadhyekamātramabhidhyāyīta sa tenaiva saṃveditastūrṇameva jagatyāmābhisaṃpadyate ।
tamṛco manuṣyalokamupanayante sa tatra tapasā brahmacaryeṇa śraddhayā saṃpanno mahimānamanubhavati ॥3॥
5.4. Далее, при размышлении о двух звуках (АУ), он достигает ума. Формулы [Яджурведы] ведут его в промежуточное пространство — мир Луны (предков).
Насладившись величием в мире Луны, он возвращается снова [на землю].
अथ यदि द्विमात्रेण मनसि संपद्यते सोऽन्तरिक्षं यजुर्भिरुन्नीयते सोमलोकम् ।
स सोमलोके विभूतिमनुभूय पुनरावर्तते ॥४॥
atha yadi dvimātreṇa manasi saṃpadyate so'ntarikṣaṃ yajurbhirunnīyate somalokam |
sa somaloke vibhūtimanubhūya punarāvartate ||4||
5.5. Если он размышляет о высшем Пуруше с помощью слога «АУМ» из трех звуков, он достигает сияющего Солнца.
Как змея освобождается от кожи, так же и он освобождается от греха. Песнопения [Самаведы] ведут его в мир [последующего] Брахмана. За пределами его, полного жизнью, он видит наивысшего Пурушу (Брахмана), обитающего в городе [Ш: каждого тела]. Об этом следующие два стиха:
यः पुनरेतं त्रिमात्रेणोमित्येतेनैवाक्षरेण परं पुरुषमभिध्यायीत स तेजसि सूर्ये संपन्नः ।
यथा पादोदरस्त्वचा विनिर्भुच्यत एवं ह वै स पाप्मना विनिर्भुक्तः स सामभिरुन्नीयते ब्रह्मलोकं स एतस्माज्जीवघनात्परात्परं पुरिशयं पुरुषमीक्षते तदेतौ श्लोकौ भवतः ॥५॥
yaḥ punaretaṃ trimātreṇomityetenaivākṣareṇa paraṃ puruṣamabhidhyāyīta sa tejasi sūrye saṃpannaḥ |
yathā pādodarastvacā vinirbhucyata evaṃ ha vai sa pāpmanā vinirbhuktaḥ sa sāmabhirunnīyate
brahmalokaṃ sa etasmājjīvaghanātparātparaṃ puriśayaṃ puruṣamīkṣate tadetau ślokau bhavataḥ ||5||
5.6. [Когда] три звука, [каждый из которых отдельно] ведёт к смерти, произнесены в соединении друг с другом без разделения,
Знающий не колеблется в совершенно исполненных действиях — внешних, внутренних и промежуточных.
तिस्रो मात्रा मृत्युमत्यः प्रयुक्ता अन्योन्यसक्ताः अनविप्रयुक्ताः ।
क्रियासु बाह्याभ्यन्तरमध्यमासु सम्यक्प्रयुक्तासु न कम्पते ज्ञः ॥७॥
tisro mātrā mṛtyumatyaḥ prayuktā anyonyasaktāḥ anaviprayuktāḥ |
kriyāsu bāhyābhyantaramadhyamāsu samyakprayuktāsu na kampate jñaḥ ||6||
5.7. Посредством гимнов [Ригведы достигается] этот [мир], посредством формул [Яджурведы] — промежуточный, посредством песнопений [Самаведы] — тот [мир, о котором] учат мудрецы (мир последующего Брахмана).
Его с помощью самого слога «АУМ» достигает знающий, а также умиротворенного, нерушимого, бессмертного, лишенного страха и высшего [Брахмана]".
ऋग्भिरेतं यजुर्भिरन्तरिक्षं सामभिर्यत्तत्कवयो वेदयन्ते । तमोङ्कारेणैवायतनेनान्वेति विद्वान्यत्तच्छान्तमजरममृतमभयं परं चेति ॥७॥
ṛgbhiretaṃ yajurbhirantarikṣaṃ sāmabhiryattatkavayo vedayante |
tamoṅkāreṇaivāyatanenānveti vidvānyattacchāntamajaramamṛtamabhayaṃ paraṃ ceti ||7||
Это пятый вопрос Прашна упанишады.
॥ इति प्रश्नोपनिषदि पञ्चमः प्रश्नः ॥|| iti praśnopaniṣadi pañcamaḥ praśnaḥ ||
6.1. Тогда Сукеша из рода Бхарадваджи, спросил его:
«О почтенный, царевич Хираньягарбха из Косалы приблизился ко мне и задал мне этот вопрос:
«О потомок Бхарадваджи, знаешь ли ты Пурушу из шестнадцати частей?» Я ответил юноше: «Я этого не знаю, если бы я знал Его, то не сказал бы тебе. Иссыхает с корнем (Ш: умирает) тот, кто говорит неправду, поэтому я не смею говорить неправду». Молча взобравшись на колесницу, он уехал.
Я спрашиваю тебя об этом. Где этот Пуруша?»
अथ हैनं सुकेशा भारद्वाजः पप्रच्छ ।
भगवन्हिरण्यनाभः कौसल्यो राजपुत्रो मामुपेत्यैतं प्रश्नमपृच्छत ।
षोडशकलं भारद्वाज पुरुषं वेत्थ तमहं कुमारम्ब्रुवं नाहमिमं वेद यद्यहमिममवेदिषं कथं ते नावक्ष्यमिति समूलो वा एष परिशुष्यति योऽनृतमभिवदति तस्मान्नार्हम्यनृतं वक्तुम् स तूष्णीं रथमारुह्य प्रवव्राज ।
तं त्वा पृच्छामि क्वासौ पुरुष इति ॥ १ ॥
atha hainaṃ sukeśā bhāradvājaḥ papraccha |
bhagavanhiraṇyanābhaḥ kausalyo rājaputro māmupetyaitaṃ praśnamapṛcchata |
ṣoḍaśakalaṃ bhāradvāja puruṣaṃ vettha tamahaṃ kumārambruvaṃ nāhamimaṃ veda yadyahamimamavediṣaṃ kathaṃ te nāvakṣyamiti samūlo vā eṣa pariśuṣyati yo'nṛtamabhivadati tasmānnārhamyanṛtaṃ vaktum sa tūṣṇīṃ rathamāruhya pravavrāja |
taṃ tvā pṛcchāmi kvāsau puruṣa iti || 1 ||
6.2. Ему он ответил:
«Дорогой! Здесь, внутри тела, — тот Пуруша, из которого происходят эти шестнадцать частей».
तस्मै स होवाच ।
इहैवान्तःशरीरे सोभ्य स पुरुषो यस्मिन्नताः षोडशकलाः प्रभवन्तीति ॥ २ ॥
tasmai sa hovāca |
ihaivāntaḥśarīre sobhya sa puruṣo yasminnatāḥ ṣoḍaśakalāḥ prabhavantīti || 2 ||
6.3. Этот [Пуруша] подумал:
«При уходе кого уйду я? При чьём пребывании пребываю я?»
स ईक्षाचक्रे।
कस्मिन्नहमुत्क्रान्त उत्क्रान्तो भविष्यामि कस्मिन्वा प्रतिष्ठिते प्रतिष्ठस्यामीति ॥३॥
sa īkṣācakre |
kasminnahamutkrānta utkrānto bhaviṣyāmi kasminvā pratiṣṭhite pratiṣṭhasyāmīti ||3||
6.4. Он создал жизнь (Ш: Золотое яйцо — последующий Брахман), из жизни — веру, пространство, воздух, огонь, воду, землю, чувства, ум и пищу. Из пищи — мужество, аскезу, мантры [Вед], деяния и миры. А в мирах — имена [Ш: отдельных существ].
स प्राणमसृजत प्राणाच्छ्रद्धां खं वायुर्ज्योतिरापः पृथिवीन्द्रियं मनः अन्नमन्नाद्वीर्यं तपो मन्त्राः कर्मलोका लोकेषु च नाम च ॥४॥
sa prāṇamasṛjata prāṇācchraddhāṃ khaṃ vāyurjyotirāpaḥ pṛthivīndriyaṃ manaḥ annamannādvīryaṃ tapo mantrāḥ karmalokā lokeṣu ca nāma ca ||4||
6.5. Как эти реки, текущие к морю, достигнув моря, исчезают, их имена и формы уничтожаются, [и всё вместе это] называется морем,
Так и у того, кто видит [Пурушу] полностью, шестнадцать частей [тела], идущих к Пуруше, достигнув Пуруши, исчезают. Их имена и формы уничтожаются, [и всё вместе это] называется Пурушей.
Он становится лишенным частей и бессмертным. Об этом [следующий] стих:
स यथेमा नध्यः स्यन्दमानाः समुद्रायणाः समुद्रं प्राप्यास्तं गच्छन्ति भिध्येते तासां नामरुपे समुद्र इत्येवं प्रोच्यते ।
एवमेवास्य परिद्रष्टुरिमाः षोडशकलाः पुरुषायणाः पुरुषं प्राप्यास्तं गच्छन्ति भिध्येते चासां नामरुपे पुरुष इत्येवं प्रोच्यते स एषोऽकलोऽमृतो भवति तदेष श्लोकः ॥ ५ ॥
sa yathemā nadhyaḥ syandamānāḥ samudrāyaṇāḥ samudraṃ prāpyāstaṃ gacchanti bhidhyete tāsāṃ nāmarupe samudra ityevaṃ procyate |
evamevāsya paridraṣṭurimāḥ ṣoḍaśakalāḥ puruṣāyaṇāḥ puruṣaṃ prāpyāstaṃ gacchanti bhidhyete cāsāṃ nāmarupe puruṣa ityevaṃ procyate sa eṣo'kalo'mṛto bhavati tadeṣa ślokaḥ ||5||
6.6. Подобно спицам в ступице колеса, в котором части соединены,
Знай того Пурушу, которого следует знать, так что смерть не может причинить вам вреда.
अरा इव रथनाभौ कला यस्मिन् प्रतिष्ठिताः ।
तं वेद्यं पुरुषं वेद यथा मा वो मृत्युः परिव्यथा इति ॥६॥
arā iva rathanābhau kalā yasmin pratiṣṭhitāḥ |
taṃ vedyaṃ puruṣaṃ veda yathā mā vo mṛtyuḥ parivyathā iti ||6||
6.7. Он (Пиппалада) сказал им: «Вот столько я знаю об этом высшем Брахмане.
Нет ничего выше, чем То».
तान् होवाचैतावदेवाहमेतत्परं ब्रह्म वेद ।
नातः परमस्तीति ॥७॥
tān hovācaitāvadevāhametatparaṃ brahma veda |
nātaḥ paramastīti ||7||
6.8. Они восславили ему: «Ты наш отец, который помогает нам перейти на другой берег невежества. Поклон великим мудрецам! Поклон великим мудрецам!»
ते तमर्चयन्तस्त्वं हि नः पिता योऽस्माकमविद्यायाः परं परं तारयसीति ।
नमः परमर्षिभ्यो नमः परमर्षिभ्यः ॥८॥
te tamarcayantastvaṃ hi naḥ pitā yo'smākamavidyāyāḥ paraṃ paraṃ tārayasīti |
namaḥ paramarṣibhyo namaḥ paramarṣibhyaḥ ||8||
6.9. О светлейшие (devāḥ), ушами нам следует слушать Благого,
о достойные почитания (yajatrāḥ), глазами нам следует смотреть на Благого.
О прославленные (tuṣṭuvāṃsas), телами, чьи члены стойки, нам следует обрести божественную благодать, пока мы живы.
АУМ! Умиротворение, умиротворение, умиротворение.
भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवा ।
भद्रं पष्येमाक्षभिर्यजत्राः स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिः।
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥९॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā |
bhadraṃ paṣyemākṣabhiryajatrāḥ sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhiḥ |
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ||9||
oṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
Это шестой вопрос Прашна упанишады.
॥ इति प्रश्नोपनिषदि षष्ठः प्रश्नः ॥|| iti praśnopaniṣadi ṣaṣṭhaḥ praśnaḥ ||
Перевод:
- Виктор Кочергин
- Иван Толчельников
Нет комментариев